Đau đầu do viêm xoang: Làm thế nào để phân biệt với các bệnh khác?

Đau đầu do viêm xoang là một trong những nguyên nhân phổ biến gây khó chịu và ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống của nhiều người. Theo y học cổ truyền, tình trạng này được xem là do "phong hàn" xâm nhập, gây ứ đọng khí huyết tại vùng đầu mặt. Tuy nhiên, việc phân biệt đau đầu do viêm xoang với các loại đau đầu khác không phải lúc nào cũng dễ dàng, dẫn đến nhiều trường hợp chẩn đoán và điều trị không chính xác.

Khi các xoang mũi bị viêm, áp lực tăng cao trong hốc xoang sẽ tạo ra cảm giác đau nhức đặc trưng, thường kèm theo nghẹt mũi và chảy dịch nhầy. Điều quan trọng là người bệnh cần hiểu rõ đặc điểm của từng loại đau đầu để có hướng điều trị phù hợp. Y học cổ truyền nhấn mạnh việc "biện chứng luận trị" - phân tích kỹ lưỡng triệu chứng để đưa ra phương pháp chữa trị đúng đắn.

Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ cơ chế gây đau đầu do viêm xoang, nhận biết các triệu chứng đặc trưng và phân biệt với các bệnh lý đau đầu khác thông qua góc nhìn kết hợp giữa y học hiện đại và y học cổ truyền.

I. Nguyên nhân gây đau đầu do viêm xoang

1. Cơ chế bệnh sinh theo y học hiện đại

Đau đầu do viêm xoang xảy ra khi các xoang mũi (xoang trán, xoang hàm, xoang bướm, xoang sàng) bị viêm và ứ đọng dịch nhầy. Khi niêm mạc xoang sưng phù, các lỗ dẫn lưu bị tắc nghẽn, tạo ra áp lực âm trong xoang. Áp lực này kích thích các đầu dây thần kinh tam thoa, gây ra cảm giác đau nhức dai dẳng.

Quá trình viêm còn làm tăng sản xuất dịch nhầy, nhưng do đường dẫn lưu bị cản trở, dịch tích tụ lại tạo môi trường thuận lợi cho vi khuẩn phát triển. Điều này dẫn đến viêm cấp tính hoặc mán tính, gây đau đầu kéo dài và tái phát.

2. Nguyên nhân phổ biến

• Nhiễm trùng do virus: Cảm lạnh thông thường là nguyên nhân hàng đầu gây viêm xoang cấp. Virus làm sưng niêm mạc mũi xoang, cản trở dẫn lưu tự nhiên.
• Nhiễm trùng do vi khuẩn: Thường là biến chứng của nhiễm virus, khi vi khuẩn như Streptococcus pneumoniae, Haemophilus influenzae phát triển trong môi trường ứ đọng.
• Dị ứng: Phấn hoa, bụi nhà, lông động vật gây phản ứng dị ứng, làm sưng niêm mạc và tăng tiết dịch nhầy.
• Yếu tố cấu trúc: Vách ngăn mũi cong, polyp mũi, phì đại cuốn mũi cản trở dẫn lưu xoang tự nhiên.
• Yếu tố môi trường: Ô nhiễm không khí, khói thuốc, thay đổi áp suất đột ngột (khi đi máy bay) có thể kích hoạt viêm xoang.

3. Góc nhìn y học cổ truyền

Theo Đông y, đau đầu do viêm xoang thuộc chứng "tỷ tắc" (nghẹt mũi) và "đầu phong" (đau đầu do phong). Nguyên nhân chính là:

• Phong hàn xâm nhập: Thời tiết lạnh, gió lạnh làm co mạch máu, ứ đọng khí huyết tại kinh lạc đầu mặt
• Tỳ hư thấp trọng: Tỳ vị yếu không thể vận hóa thủy thấp, tạo thành đàm trọc ứ đọng tại mũi xoang
• Phế khí bất tuyên: Phế khí không thông suốt, không thể điều tiết thủy đạo, dẫn đến tích tụ thấp trọc

II. Triệu chứng đặc trưng của đau đầu do viêm xoang

1. Đặc điểm cơn đau

Đau đầu do viêm xoang có những đặc điểm rất rõ ràng giúp phân biệt với các loại đau đầu khác:

• Vị trí đau cụ thể: Đau thường xuất hiện tại vùng trán, hai bên thái dương, vùng má hoặc sau hốc mắt, tùy thuộc vào xoang nào bị viêm. Viêm xoang trán gây đau vùng trán và trên mày, viêm xoang hàm gây đau vùng má và hàm trên, viêm xoang bướm gây đau sâu trong đầu.
• Tính chất đau: Đau có tính chất âm ỉ, như bị ép hoặc căng, khác với đau nhói theo nhịp mạch của đau nửa đầu. Cường độ đau thường từ nhẹ đến vừa, hiếm khi gây đau dữ dội.
• Yếu tố làm tăng đau: Đau tăng rõ rệt khi cúi đầu xuống, ho, hắt hơi hoặc căng sức. Điều này do áp lực trong xoang tăng cao hơn khi thay đổi tư thế.

2. Triệu chứng đi kèm

• Nghẹt mũi: Một hoặc cả hai bên mũi bị tắc nghẽn, khó thở qua mũi, đặc biệt khi nằm ngửa.
• Chảy mũi bất thường: Dịch mũi có màu vàng xanh, đặc quánh trong viêm xoang do vi khuẩn. Trong viêm xoang do virus, dịch mũi thường trong suốt ban đầu rồi chuyển đặc dần.
• Rối loạn khứu giác: Giảm hoặc mất khứu giác do nghẹt mũi và viêm niêm mạc vùng khứu giác.
• Đau răng: Viêm xoang hàm có thể gây đau lan đến răng hàm trên do gần rễ răng.
• Sốt nhẹ: Thường xuất hiện trong viêm xoang cấp, nhiệt độ khoảng 37.5-38.5°C.
• Mệt mỏi và khó chịu chung: Do cơ thể chống lại tình trạng viêm nhiễm.

3. Diễn biến theo thời gian

Đau đầu do viêm xoang thường có diễn biến đặc trưng:

• Sáng sớm: Đau thường nặng nhất vào buổi sáng do dịch nhầy tích tụ qua đêm
• Ban ngày: Đau có thể giảm dần khi hoạt động và dịch nhầy được dẫn lưu tốt hơn
• Thời tiết: Đau tăng khi thời tiết lạnh, ẩm hoặc thay đổi áp suất khí quyển

Theo y học cổ truyền, triệu chứng này phản ánh quy luật "dương khí" trong ngày - dương khí yếu vào sáng sớm nên triệu chứng nặng hơn, khi dương khí tăng lên thì triệu chứng cải thiện.

III. Các bệnh lý đau đầu khác thường bị nhầm lẫn

1. Đau nửa đầu (Migraine)

Đau nửa đầu là bệnh lý thần kinh có đặc điểm đau nhói theo nhịp mạch, thường chỉ một bên đầu. Cơn đau có thể kéo dài 4-72 giờ nếu không điều trị. Triệu chứng đặc trưng bao gồm buồn nôn, nôn, nhạy cảm với ánh sáng và tiếng ồn. Một số bệnh nhân có tiền triệu như nhìn thấy ánh sáng chớp, đốm mù trước khi đau.

Theo Đông y, đau nửa đầu thuộc chứng "thiên đầu thống", do gan dương thượng cang, huyết ứ hoặc đàm trọc mông tâm khiếu gây ra. Khác với đau đầu do viêm xoang, migraine không kèm theo triệu chứng nghẹt mũi, chảy mũi.

2. Đau đầu do căng thẳng

Đây là loại đau đầu phổ biến nhất, có đặc điểm đau tỏa khắp đầu như bị đội một chiếc mũ chật hoặc có dây siết quanh đầu. Đau thường có cường độ nhẹ đến vừa, không theo nhịp mạch, hiếm khi kèm buồn nôn. Nguyên nhân chủ yếu từ stress, căng thẳng cơ cổ vai, thiếu ngủ hoặc thay đổi lối sống.

Y học cổ truyền xem đây là chứng "đầu thống" do khí huyết không thông suốt, thường liên quan đến gan khí ức chế, tâm tỳ hư nhược. Điều trị tập trung vào điều hòa khí cơ, dưỡng tâm an thần.

3. Đau đầu do tăng huyết áp

Tăng huyết áp có thể gây đau đầu, đặc biệt khi huyết áp tăng đột ngột hoặc ở mức cao. Đau thường ở vùng chẩm, có thể kèm theo chóng mặt, ù tai, mờ mắt. Đây là dấu hiệu cần được chú ý và can thiệp y tế ngay lập tức.

Theo quan điểm Đông y, tăng huyết áp thuộc chứng "huyền vận" (chóng mặt), do gan thận âm hư, dương khí thượng cang gây ra. Điều trị cần bình gan tiềm dương, bổ thận tư âm.

4. Các nguyên nhân nghiêm trọng khác

• Viêm màng não: Gây đau đầu dữ dội đột ngột, kèm sốt cao, cứng gáy, buồn nôn. Đây là cấp cứu y khoa cần xử lý ngay.
• U não: Đau đầu tăng dần về cường độ và tần suất, thường nặng hơn vào sáng sớm, có thể kèm triệu chứng thần kinh khác như yếu liệt, rối loạn ngôn ngữ.
• Xuất huyết não: Đau đầu đột ngột, dữ dội như "sét đánh", kèm buồn nôn, rối loạn ý thức. Cần cấp cứu ngay lập tức.

IV. Cách phân biệt đau đầu do viêm xoang với các loại đau đầu khác

1. Bảng so sánh chi tiết